Jakie znaczenie w gospodarce rynkowej mają instytucje polityczne i normy kulturowe?
Podejście instytucjonalne w ekonomii nie jest nowe, jednak dopiero od kilku dekad cieszy się zasłużonym zainteresowaniem. Od zawsze instytucje pełniły ważną rolę w gospodarce, ale ich kluczowa rola została zauważona dopiero niedawno. Instytucje polityczne mają ogromne znaczenie dla kształtu społeczeństwa i gospodarki. Fakt ten uwzględnia nurt nauk społecznych, stanowiący niejako połączenie ekonomii i socjologii, czyli nowy instytucjonalizm.
Instytucjonalizm
Instytucje polityczne to organizacje rządowe, które tworzą, egzekwują i stosują prawo. Są to zbiory struktur, zasad i procedur, które pełnią częściowo autonomiczną rolę w życiu politycznym. To szerokie porozumienie, które ogranicza i nakazuje interakcje między aktorami politycznymi. Ich znaczenie wykracza poza zwykłe kreowanie zasad. Kraje potrzebują instytucji politycznych do podejmowania decyzji dotyczących dobra ludzi. Instytucje formułują różne polityki i systemy opieki społecznej.
Instytucjonalizm, zwłaszcza w swojej nowej odsłonie podkreśla społeczną konstrukcję instytucji politycznych i ich znaczenie dla kształtowania się w zdroworozsądkowym rozumieniu reprezentowanego przez neoklasyczną ekonomię samorzutnego ładu gospodarczego. Instytucje nie są po prostu biernymi pośrednikami między samolubnymi, kalkulującymi poszczególnymi aktorami (homo economicus) lub areną, która oferuje przestrzeń dla rywalizacji sił społecznych. Nowy instytucjonalizm oferuje szereg teorii, które są niezwykle przydatne do wyjaśniania naszej rzeczywistości.
Rola instytucji
Teoria ta zyskuje ogromne znaczenie we współczesnych realiach gospodarczych. Znaczenie reguł formalnych formułowanych przez różnego rodzaju instytucje jest wzmacniane w XXI wiecznych gospodarkach rynkowych, w których rozwój handlu na duże odległości (dzięki rozwojowi procesu globalizacji), specjalizacja i podział pracy przyczyniają się do problemów związanych z negocjowaniem i egzekwowaniem umów. To właśnie instytucje ustalają warunki, w ramach których umowy mogą w ogóle powstawać.
Rolą instytucji jest także określanie ram praw własności. Ich znaczenie także jest ogromne. Prawa własności wyjaśniają prawną i intelektualną własność aktywów i zasobów oraz sposób, w jaki można z nich korzystać. Bez praw własności jednostki nie będą miały motywacji do inwestowania w kapitał fizyczny lub ludzki lub przyjmowania bardziej wydajnych technologii. Decyzje podejmowane przez rządy dotyczące praw własności mają ogromny wpływ na naszą indywidualną zdolność do uczestniczenia w gospodarce. Dobrze zdefiniowane i dobrze chronione prawa własności zastępują konkurencję przemocą konkurencją pokojową.
Kultura a gospodarka
To, w jakiej kulturze funkcjonuje dana gospodarka, także ma ogromne znaczenie. Kultura, jako działalność sensotwórcza, określa ramy, za pomocą których rozumiemy rzeczywistość. Zasady, scenariusze, mity, opowieści i kultura dostarczają wskazówek do działań strategicznych i praktycznych, także w działalności gospodarczej. Aktywność ekonomiczna napędzana jest przez relacje społeczne, wspólne przekonania, normy i instytucje.
Główną wadą neoklasycznej ekonomii jest pogląd jakby instytucje, relacje społeczne i przekonania kulturowe były zbyteczne dla zrozumienia życia gospodarczego. Nowy instytucjonalizm wzbogaca tradycyjną ekonomiczną analizę właśnie o te niezwykle istotne elementy. Holistyczne podejście pozwala lepiej zrozumieć skomplikowaną, złożoną rzeczywistość gospodarczą, dostrzec jej społeczny wymiar.
