Transformacja systemowa w Polsce – wymiar ekonomiczny

Transformacja ustrojowa to wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla gospodarki. Po upadku komunizmu (realnego socjalizmu) rozwijającą się w Polsce gospodarkę zwykło się nazywać emerging market. Wschodząca gospodarka rynkowa to gospodarka kraju rozwijającego się, który w miarę rozwoju coraz bardziej angażuje się w system społeczno-ekonomiczny zdominowany przez rynki globalne.

Początki

Wschodząca gospodarka rynkowa przechodzi od niskodochodowej, słabiej rozwiniętej, często przedindustrialnej gospodarki do nowoczesnej, przemysłowej gospodarki o wyższym standardzie życia. Określenie to obejmuje różne typy gospodarek. Jaka jest polska specyfika przejścia do gospodarki wolnorynkowej?

Ważnym elementem transformacji w stronę kapitalistycznej gospodarki wolnorynkowej jest stopniowe ograniczanie interwencji państwa w gospodarkę. Przed Polską stał duży dylemat co do wyboru przyszłego systemu: wybrać model skandynawski, japoński czy anglosaski? Jak wybrać zestaw idei, który stanie się podstawą przyszłych zmian i skoku w nowoczesność?

Po porażce realnego socjalizmu kraj potrzebował zmian. Nastroje w kraju były generalnie przychylne zmianom i w kierunku gospodarki rynkowej. W Polsce zastosowano terapię szokową, której głównym orędownikiem był Leszek Balcerowicz. Polski ekonomista postawił sobie za cel liberalizację gospodarki. Program reform zakładał natychmiastową liberalizację rynków (w tym liberalizację cen) oraz wewnętrzną wymienialność złotego. Jednocześnie rząd starał się ograniczyć wzrost płac – podwyżka powyżej ustalonego limitu była mocno opodatkowana. Rosnące ceny uznano za najpoważniejszy problem polskiej gospodarki na początku procesu transformacji. Pierwsze lata transformacji przebiegły pod znakiem walki z inflacją.

Rozbudowa sektora prywatnego

Plan Balcerowicza przeciwstawia się transformacji ewolucyjnej – stopniowemu przejściu do nowego systemu poprzez umiarkowane reformy. W Polsce dosyć gwałtownie wprowadzono kapitalizm zorientowany na konkurencję rynkową. Terapię szokową zastosowano w celu radykalnej zmiany warunków ekonomicznych w kraju. Rozbudowano sektor prywatny, przenosząc znaczną część własności z rąk państwowych do podmiotów prywatnych. Rozwój gospodarczy w pierwszej połowie lat 90. charakteryzował spadek roli rządu. Polscy politycy zdecydowali się na specyficzną formę prywatyzacji bonów w połowie pierwszej dekady transformacji.

Przyjęta przez Polskę w 1991 roku „terapia szokowa” przedstawiana jest jako podejście najskuteczniejsze, choć nie pozbawione ryzyka politycznego. Jednym z jej najbardziej dotkliwych skutków była fala bezrobocia w regionach post-PGRowskich. Oznaczało to co miesiąc prawie 100 000 nowych bezrobotnych. Kraj doznał recesji transformacyjnej, ale nie było ani jednego przypadku bankructwa. Sytuacja na rynku pracy poprawiła się w drugiej połowie lat 90., ale ponownie pogorszyła się na początku nowego stulecia, kiedy bezrobocie sięgało 20%.

Pozytywna zmiana

Zmiany instytucjonalne wymagały zmiany rozumienia działalności aktorów ekonomicznych. Kształtowanie się nowego systemu zawsze idzie w parze z reakcjami społecznymi. Ważną rolę odgrywa w tym kontekście adekwatność kulturowa – to, czym dany system sprzyja specyfice danego społeczeństwa. Radykalna reforma gospodarcza i jej wpływ ukształtowały opinię publiczną, w wyniku czego postkomunistyczna lewica wygrała wybory w 1993 roku.

Transformacja ustrojowa odmieniła polską gospodarkę. W polskiej gospodarce nastąpiło generalne przejście od rolnictwa i przemysłu do usług. Zmiany były częściowo spowodowane spadkiem produkcji. Osiągnięto główny cel transformacji gospodarczej w postaci poprawy zdolności gospodarki do wzrostu. Warunki gospodarcze zaczęły się poprawiać i w połowie lat 90. osiągnięto silny wzrost gospodarczy. Polska staje się coraz większym rynkiem zainteresowania międzynarodowych firm. Ze względu na liczną populację i rosnącą klasę średnią Polska jest atrakcyjna dla zagranicznych inwestorów.